De laatste jaren worden er in Nederland steeds vaker grote groepen oorkwallen waargenomen. Het veranderende klimaat wordt daarbij genoemd als een mogelijke reden. Onlangs bleek dit fenomeen een andere oorzaak te hebben. Zo is er nu vastgesteld dat er zich een tweede soort oorkwal in ons land heeft gevestigd, die de toename aan kwallen deels kan verklaren. Waar onze inheemse oorkwal (Aurelia aurita) vooral algemeen is in het voorjaar, is een oorkwal uit de NW Pacifische Oceaan (Aurelia coerulea) verantwoordelijk voor kwallenbloei in de zomermaanden en vroege herfst. Dit zorgt vooral in het Veerse Meer en de Grevelingen voor hinder bij zwemmers en watersporters. Aangezien de twee oorkwallen sprekend op elkaar lijken, was aanvullend DNA-onderzoek nodig om de soorten met zekerheid te kunnen onderscheiden.

Naast deze “nieuwe” oorkwal, zijn er in de afgelopen jaren diverse moeilijk herkenbare exoten opgedoken in ons land, waaronder ook twee mooi gekleurde Pacifische platwormen. Deze platwormen werden ontdekt bij een inventarisatie van het Veerse Meer in 2020-2021. Daarbij werden in totaal zeven nieuwe exoten voor Nederland gevonden. Hun verdere verspreiding wordt sindsdien gevolgd binnen het 'Nederlands Signaleringsnetwerk Mariene Exoten' dat is opgezet door het 'Bureau Risicobeoordeling & onderzoek' (BuRO, NVWA). In dit netwerk wordt structureel langs de hele Nederlandse kust gezocht op plekken waar verwacht wordt dat mariene exoten kunnen worden ingevoerd of zich zouden kunnen vestigen. Dit betreft vooral havens en schelpdierkweekgebieden, maar ook navigatie-boeien in de Noordzee. Gebaseerd op dit netwerk kon worden geconcludeerd dat bij de introductie van de twee platwormsoorten de scheepvaart vermoedelijk een rol heeft gespeeld. Verder tonen monsters genomen van de navigatie-boeien langs de Nederlandse kust aan dat deze boeien belangrijk kunnen zijn geweest voor hun verdere verspreiding door NW Europa. 

Deze ontdekkingen zijn uitgewerkt en worden bediscussieerd in een zojuist gepubliceerde overzichtsstudie, die zich richt op alle 215 uitheemse mariene soorten die in de Nederlandse wateren zijn vastgesteld. Hierbij ligt de focus op 138 exoten, die via menselijke vectoren afkomstig zijn van wateren buiten NW Europa. De overige 77 soorten hebben ons land mogelijk ook op natuurlijke wijze hebben kunnen bereiken. Kijkend naar de laatste drie decennia (1991-2000, 2001-2010, 2011-2020) is onderzocht uit welke wereldzeeën de exoten afkomstig zijn, in welke wateren in Nederland ze voor het eerst zijn waargenomen, en hoe ze ons land vermoedelijk hebben bereikt.

Hierbij werd tegen de verwachting in vastgesteld dat het aantal nieuwe exoten uit de Pacifische Oceaan in het laatste decennium (2011-2020) weer sterk toeneemt, terwijl daarvoor juist een afname zichtbaar was nadat in de jaren 90 Japanse oester transporten uit Azië waren gestopt vanwege de ecologische risico´s van onder andere meeliftende exoten. Deze oesters werden in de jaren 70 en 80 uit Azië geïmporteerd omdat het toen slecht ging met de inheemse Europese oester door ziektes en overbevissing. Terwijl deze importen de toename aan exoten destijds konden verklaren, is het onduidelijk hoe de recente toename aan Pacifische soorten verklaard moet worden. Er vinden immers geen importen van oesters uit Azië meer plaats.

Wat verder blijkt uit de gepubliceerde overzichtsstudie is dat er sinds ~2009  meer structureel, en verspreid langs de kust, naar exoten gezocht wordt. Zo zijn er in de afgelopen tien jaar op exoten gerichte inventarisaties uitgevoerd in de havens van Vlissingen (Sloehaven), Rotterdam, Den Helder en Eemshaven, en in waterlichamen zoals de Waddenzee, Oosterschelde, Veerse Meer en Grevelingen. Het op deze inventarisaties gebaseerde 'Signaleringsnetwerk Mariene Exoten’, zorgt sinds 2021 voor continuïteit en geeft zo meer accurate indicaties met betrekking tot de watergebieden waar de meeste introducties plaatsvinden. Het feit dat in de jaren 90 meer dan de helft van de mariene exoten voor het eerst ontdekt werd in de Oosterschelde, komt gedeeltelijk doordat dit een populair duikgebied is en er destijds verder weinig tot geen op exoten gerichte monitoring plaats vond. Stichting ANEMOON stimuleert en ondersteunt de sportduikers om via het zgn. 'MOO-project' monitorings-formulieren in te vullen, waarin zij kunnen aangeven welke (nieuwe) soorten er tijdens het duiken gezien zijn. Door de meer gestructureerde monitoring in recentere jaren worden exoten steeds vaker ook in andere wateren zoals de Waddenzee en het Veerse Meer voor het eerst ontdekt.

Gebaseerd op de huidige kennis van zaken, kan beter dan voorheen rekening gehouden worden met mariene exoten en hoe en waar ze worden ingevoerd. Dit biedt ondersteuning bij het volgen en verder ontwikkelen van nationale en internationale procedures, richtlijnen en wetten die zich richten op de minimalisatie van de risico’s die mariene exoten kunnen vormen.